İYİ Parti tarafından Yap-İşlet-Devret Modeli ile Yapılarak Özel Şirketler Tarafından İşletilen Köprü ve Otoyollardan Geçiş Yapan Araç Sayısı ile Kaçak Geçiş Yapan Araç Sayılarının Tespit Edilmesi, Devlet Garantili” Köprü ve Otoyol İşletmecilerine Verilen “Garanti” Tutarlarının İncelenmesi, HGS ve OGS Kaynaklı Sorunlar Nedeniyle Oluşan Mağduriyetlerin Belirlenmesi Amacıyla meclise araştırma önergesi verildi. Önergenin gerekçesi olarak şu bilgilere yer verildi;
GEREKÇE
Vatandaşlarımız bir süredir Yap-İşlet-Devret modeli ile yapılarak özel şirketler tarafından işletilen, iktidarın “araç geçiş ödeme garantisi” vermesi nedeniyle işletici firmalarca para basar hale gelen otoyol ve köprü sistemine teslim hale gelmiştir. Karayolları Genel Müdürlüğünün 2019 yılı bütçe ödenekleri içinde 5.109.568.164,00 TL’lik pay Yap-İşlet-Devret projeleri için yapılan garanti ödemelerinden oluşmaktadır.
YİD modeli ile yapılan köprü ve otoyollardan geçiş yapan araç sayısı gizlenmektedir. Bu nedenle İktidar tarafından açıklanan “garanti geçiş bedeli” olarak işletmeci firmalara ödendiği açıklanan tutarlar kamuoyunca inandırıcı bulunmamaktadır.
Yap İşlet Devret (YDİ) modeli ile yapılarak özel şirketler tarafından işletilen köprü ve otoyollarda HGS-OGS sistemi kullanılmaktadır. Otomatik Geçiş Sistemi (OGS), paralı otoyollar veya köprü üzerinde yol alırken ödenmesi zorunlu olan miktarının otomatik bir şekilde verilmesine olanak sağlayan bir sistemdir. Hızlı Geçiş Sistemi (HGS), radyo frekansı ile tanımlama üzerinden biletsiz veya temassız şekilde sürücülerden tahsil edilmesi sistemidir.
OGS ve HGS ayrı geçiş sistemleri olup, maliyetleri de farklılık göstermektedir. OGS HGS’ye göre daha pahalı olup, aynı zamanda ücretlendirme de bankadan bankaya farklılık gösterebilmektedir. Geçiş sistemleri birbirinden farklı olduğu için de her abonenin kendi şeridinden geçiş yapması gerekmekte, aksi durumda 5 kat cezalı geçiş ücreti tahakkuk ettirilmektedir.
Kartlı Geçiş Sistemi (KGS)’den OGS ve HGS’ye geçilirken, iki sistemin tek bir ödeme sisteminde birleştirileceği açıklanmıştır. Ancak geçen sürede sistem birleştirilmesi yapılmamasının yükü, vatandaşa “ihlal ve ceza” olarak yansıtılmaya devam etmiştir.
YDİ modeli ile yapılarak işletilen köprü ve otoyollardaki HGS-OGS geçiş ihlallerinden kaynaklı alacakların tahsil edilmesinin hukuki dayanağı; 6001 sayılı Karayolları Genel Müdürlüğünün Hizmetleri Hakkında Kanunun 30 uncu maddesinin 5,6 ve 7’nci fıkralarıdır.
6001 sayılı Karayolları Genel Müdürlüğünün Hizmetleri Hakkında Kanun’un 30 uncu maddesine göre, köprü ve otoyollardaki HGS ve OGS gişelerinden geçiş ücretlerini ödemeden geçiş yaptığı tespit edilen araç sahiplerine Genel Müdürlük tarafından geçiş ücreti ödemeden giriş çıkış yaptığı mesafeye ait geçiş ücretinin dört katı tutarında idari para cezası kesilmektedir. Kaçak geçiş ücretleri ile idari para cezalarının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmemesi durumunda, geçiş ücreti ve idari para cezası, 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre ilgili vergi daireleri tarafından takip ve tahsil edilmektedir.
Karayolları Genel Müdürlüğünce, “YDİ modeli ile yapılarak işletilen köprü ve otoyollardaki HGS-OGS geçiş ihlallerine gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılan itirazlar incelenerek itiraz sahibinin haklı olduğunun tespit edilmesi halinde ihlalli geçiş para cezasının iptal edildiği, ihlalli geçiş yapan araç plakasının 15 gün süreyle her gün sistem tarafından bakiyesinin kontrol edildiği ve yeterli bakiyesi olduğu tespit edilmesi halinde normal geçiş ücreti alındığı, bu araçlara kesinlikle para cezası veya gecikme ücreti uygulanmadığı, araçta araç plakasına tanımlı ve hesabında yeterli bakiyeye sahip HGS/OGS etiketi olması halinde araç ister OGS’den İster HGS’den geçsin ceza uygulanmasının söz konusu olmadığı”
Açıklansa da, YÎD modeli ile işletilen köprü ve otoyollarda vatandaşların yapmış olduğu sistem ve kendi hatalarından kaynaklı kaçak geçişler nedeniyle astronomik cezalar kesilmektedir
Kaçak geçişin bakiye yetersizliği nedeniyle kesilmesi gibi durumlar bile, ihlalli geçiş olarak değerlendirilmekte, vatandaşa süresi içinde gönderilmesi gereken tebligatın uzun sürmesi nedeniyle de vatandaş hem ceza, hem faiz, hem icra, hem de avukat vekalet ücreti karşı karşıya kalmakta, sadece 1 TL’lik yetersiz bakiye vatandaşa 1000 TL’nin üzerinde bir ceza olarak yansımaktadır.
Sayıştay’ın Karayolları Genel Müdürlüğü 2018 Denetim Raporunda yer alan bilgilere göre, 2018 yılı içerisinde HGS ve OGS’den toplam 20.574.137 adet kaçak geçiş gerçekleşmiştir.
Rapora göre, Vergi daireleri tarafından gelir kaydedilmesi gereken kaçak geçiş tutarları hariç olmak üzere, 2018 yılında köprü ve otoyollarda gerçekleşen toplam 132.022.276 TL kaçak geçiş bedeline ilişkin gelir tahakkuk kaydı yapılmamış ve söz konusu bedellere mali tablolarda yer verilmemiştir
Sayıştay’ın 2019 yılı Karayolları Genel Müdürlüğü Denetim Raporunda, 2018 yılı raporuna atıf yapılarak “Kamu İdaresi tarafından düzeltici işlem tesis edilmiştir” ibaresi yer alsa da, 2018 yılında tahakkuk kaydı kayılmayan 132 milyon Türk Lirasının akıbetinin ne olduğu hakkında bilgi verilmemiştir.
YİD modeli ile işletilen köprü ve otoyollardan yapılan kaçak geçişlerin, “garantili araç geçiş ödemesi” kapsamında olup olmadığı bilinmemektedir. YİD Modeli ile işletilen yollardan kaçak geçen araçlardan cezaların geç tahsili durumunda, Devlet tarafından işletici firmaya ödenen kaçak geçiş yapan araçla ilgili ödeme bedelinin, Hâzineye iade edilip edilmediği de muallaktadır.
Bu gerekçelerle, YİD modeli ile özel sektörce işletilen köprü ve otoyollardan geçen araç sayısının belirlenmesi, yapılan garanti kapsamlı ödemelerinin kamuoyuna doğru bir şekilde açıklanması, HGS ve OGS sistemi kaynaklı geçiş ihlalleri ve tahsil edilen cezaların “ikiz” garanti kapsamında işletici firmalara ödenip ödenmediği konusu bir Meclis Araştırması yapılmasını gerektirmektedir.
