İşçi, işveren ve ev kadını milyonlarca kişiyi ilgilendiriyor. İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı yazarı Mert Nayır Doğum ve askerlik borçlanmaları her yıl açıklanan asgari ücrete göre belirlendiğini ve bu sene zam geldiğini aylık ödemenin ise en az 1.144 TL olduğunu bildirerek önemli bilgilendirmelerde bulundu.
KAMU PERSONELİNE ÜCRETSİZ İZİN
Ülkemizde bulunan her sağlıklı Türk erkek vatandaşları askerlik ödevini yerine getirmek zorundadır. Kısa dönem askerlikte, uzun dönem askerlikte ve bedelli askerlikte uygulamalar aynıdır. Kişi ne şartlarda olursa olsun askerlik hizmetini yerine getirecekse 4857 sayılı İş Kanunun 31.Maddesine göre işvereninden tazminatını talep ederek ayrılabilir. 2018 Yılında hayatımıza giren 7146 sayılı Torba Kanunda kamu personelleri için ‘ücretsiz izin’ uygulanacağı açıklandı. Bu durum insanlarda kafa karışıklığı yarattı, hatta özel sektör işverenleri de ‘seni ücretsiz izinde göstereceğim, tazminat vermiyorum. Git ve gel’ şeklinde personellere yanıtlar verdi.
Hal böyle olunca davalar açıldı, emsal kararlar yayımlandı. Yargıtay kararları işçi lehine verdi. Yani siz bedelli de gitseniz uzun dönem de gitseniz ya da kısa dönemde gitseniz işvereninizden tazminatınızı talep edebilirsiniz. Sadece bedelli askerliğe ücretsiz izin seçeneği de eklenmiştir, ancak bu durum yine işçinin tercihindedir. Yani işçi isterse işverenine ‘beni ücretsiz izinde göster, çıkışımı yapma’ diyebilir ve tazminatını almadan bedelli askerlikten faydalanabilir. İşveren böyle bir teklif sunamaz, işverenin böyle bir hakkı yoktur. Askere gidecek olan personelin kıdem tazminatı 30 gün içerisinde ödenmek zorundadır. Aslında tüm işçi alacaklarının ödenme süresi 30 gündür. İşçi alacakları borçlar kanununa tabidir ve ödenmemesi durumunda işçi icra takibi başlatırsa işverenin banka hesaplarına kadar bloke koydurabilir.
2 AY İÇERİSİNDE İŞVERENE MÜRACAAT ETMELİSİNİZ
Askerlik hizmeti sonrası yine aynı kanun maddesine göre işveren bu personeli işe almakla da yükümlüdür. Tazminatınızı alsanız da almasanız da askerden döndüğünüzde aynı işyerine giderek ‘beni işe alın’ diyebilirsiniz. Burada 2 aylık süre vardır, askerlik hizmetiniz bittikten iki ay içerisinde işverene müracaat etmelisiniz. İki aylık süreyi geçirirseniz işveren sizi işe almayabilir.
Eğer askerden döndünüz ve işvereniniz sizi işe almıyorsa size en son aldığınız ücret üzerinden 3 aylık tutarda tazminat ödemek zorundadır. İşverenin işçiye ihtiyacı olmayabilir ancak yine böyle bir durumda ilk açıkta sizi işe almakla yükümlüdür. Genellikle işverenlerin işçilere önerdiği ‘kıdem tazminatını alma, git gel yine burada çalış’ sözleri zaten olması gereken bir durumdur. Siz tazminatınızı alsanız da orada çalışabilirsiniz, böyle bir teklifte siz tazminatınızı almayı talep edin. Askerden geldiğinizde de gidip yine işverene ‘ben burada çalışmak istiyorum’ diyebilirsiniz. Sizi zaten işe almak durumundadır. Almaz ise Alo170 hattına şikâyette bulunabilirsiniz.
Askerlik borçlanması erkek sigortalılara 5510 sayılı Kanunun 41.maddesinde tanınmış bir haktır. Devlet size ‘askere gitmeseydin çalışabilirdin, bu nedenle askerlik sürelerini ücreti karşılığında alabilirsin’ demektedir. Aslında tamamen ücretsiz olmalıdır, çünkü siz askere gitmeyip çalışmış olsaydınız zaten sigorta primlerinizi işvereniniz ödeyecekti. Devlet ücretsiz yapmak yerine, ücreti mukabilinde size bu süreleri satıyor ancak askerliğe kadar hiç sigortası olmayan kişilere de diyor ki ‘sen askerden sonra sigortalısın, askere gitmeseydin belki de bu sürede sigortalı olacaktın. Sen askerlik borçlanması yaparsan ben senin sigortalılık başlangıcını askerlik süren kadar geriye götüreceğim’ Hal böyle olunca askerden sonra sigortalı olmuş kişilerin de borçlanma yoluyla emeklilik şartları değişebiliyor. Askerlik hizmetinden önce sigortalı olmuş kişilerde borçlanmanın tek avantajı prim günüdür. Yani prim gününüzü tamamlamışsanız askerlik borçlanmasının size katacağı bir şey olmayacaktır. Örnek ile açıklamak gerekirse; Ahmet 01.01.1995 tarihinde askere gidiyor, Ahmet askerden döndükten sonra bir işe girip ilk defa çalışmaya başlıyor. Ahmet’in ilk sigortalı olduğu tarih 01.01.1998 ve bu şartlara göre 57 yaş 5900 prim gününe tabi.
Ahmet askerlik hizmetinden sonra sigortalı olduğundan borçlanma yaptığında sigortalılık başlangıcı da borçlanılan süre kadar geriye gidecektir. Yani Ahmet 224 gün borçlanma yaparsa ilk işe giriş tarihi 01.01.1998 değil, 22.05.1997 olacaktır. 22.05.1997 Tarihine göre de emeklilik şartları 56 yaş 5825 güne inecektir.
DOĞUM İZNİ
Kadın sigortalıların doğum borçlanmaları da 5510 sayılı Kanunda düzenlenmiştir. Belirtilen kanunda kadınlara sigortalılık başlangıcından sonra doğan çocukları için 720 günlük borçlanma imkânı sunulmuştur. En fazla doğum borçlanması 3 çocuğa kadar yani 2160 güne kadar mümkündür.
Kadın sigortalıların doğum borçlanması erkeklerdeki gibi başlangıca etki etmemektedir. Yani bir kadın önce doğum yapıp sonra sigortalı olduysa o çocuk için borçlanma talebinde bulunamaz. Örnek: Fatma Hanım 01.01.2000 tarihinde doğum yapmıştır, 01.01.2005 tarihinde de ilk defa sigortalı bir işe girmiştir. Fatma hanımın 01.01.2000 tarihinde yapmış olduğu doğum, sigortalılık başlangıcından önce olduğundan doğum borçlanmasından faydalanamaz. Ancak tam tersi durum olsaydı, yani 01.01.2000 tarihinde sigortalı olup, 01.01.2005 tarihinde doğum yapmış olsaydı bu defa borçlanmadan faydalanabilirdi. Doğum borçlanmasındaki ikinci koşul ise doğumdan sonra çalışmamış olmak. Yani siz aslında burada çocuktan dolayı çalışmadığınız için borçlanma hakkı kazanıyorsunuz. Doğumdan sonra çalışarak prim bildirenler ayrıca doğum borçlanması yapamazlar. Eğer kişi doğumdan sonra 360 gün çalıştıysa geri kalan 360 günü borçlanabilir. Yani çalışılmayan süreyi.
Doğum borçlanması bazı durumlarda sigortalılık başlangıcını geriye çekebilmektedir. Kadın sigortalı eğitim döneminde staj gördüyse, stajdan sonra doğum yaptıysa ve daha sonrasında sigortalı olduysa bu kişi geriye doğru borçlanma yapabilir.
Bunu bir örnek ile anlatacak olursak; Elif Hanım 1995 yılında Lise stajına gitti, lise eğitiminin ardından evlendi ve 2000 yılında çocuk sahibi oldu. Elif hanım 2003 yılında da sigortalı olarak çalışmaya başladı. Elif hanım staj başlangıcını saydırarak doğum borçlanması yapabilir ve 720 gün kadar 2003 yılından geriye doğru sigortalılık başlangıcını çekebilir. Doğum ve askerlik borçlanmaları her yıl açıklanan asgari ücrete göre belirlenmektedir. Brüt asgari ücretin %32’si 30 günlük borçlanma tutarını vermektedir. Bunu 30’a bölerek de günlüğünü bulabilirsiniz.
Örnek: 3.577,5 %32,5 = 1.144,8
1.144,8 / 30 = 38,16
